Manketti/Mongongo (Schinziophyton rautanenii): Olej z pestek nierafinowany, tłoczony na zimno

Mongongo (Schinziophyton rautanenii) jest liściastym drzewem występującym na suchych i półpustynnych terenach Afryki Południowej. W języku angielskim najczęściej określane jest nazwą manketti a francuskim – mugongo. Inne nazwy to mogongo, mongongo, mangetti, omunkhete, mungomo.

Naturalnym terenem występowania mongongo jest obszar rozciągający się od południowej części Demokratycznej Republiki Konga i Tanzanii po północną część RPA. Jest to typowe drzewo afrykańskiego buszu, przystosowane do długotrwałego braku wody i pożarów. Zwykle kwitnąć i owocować zaczyna po ok. 20 latach. Owoce opadają z drzew jeszcze niedojrzałe i dojrzewają już na ziemi. Dojrzałe owoce wielkości 5-7 cm chętnie zjadane są przez słonie i inne zwierzęta, które dzięki temu rozsiewają nasiona.

Owoce mongongo są jadalne. Miąższ jest bardzo odżywczy, bogaty w składniki mineralne i witaminy. Smakiem przypomina daktyle, ale jest mniej słodki. Jedzony jest na surowo lub po ugotowaniu, używa się go także do pędzenia alkoholu. Pestki (po usunięciu skorupy) również spożywane są na surowo lub prażone na węglach, wówczas smakiem przypominają orzechy brazylijskie. By uzyskać olej tubylcy ścierają jądra pestek na miazgę i gotują w wodzie. Olej wypływa na wierzch i jest zbierany do późniejszego wykorzystania. Mongongo jest bardzo ważne dla plemion łowców-zbieraczy, zwłaszcza Buszmenów w Namibii, gdyż jego owoce są dla nich głównym składnikiem codziennej diety.

Olej uzyskiwany z pestek mongongo jest olejem schnącym, składającym się w ponad 80% z nienasyconych kwasów tłuszczowych (głównie linolowy, oleinowy, linolenowy). Zawiera również dużą ilość naturalnej witaminy E, co powoduje, że jest olejem o dużej stabilności. Ale największa wartość oleju mongongo wynika z dużej zawartości unikalnego sprzężonego kwasu tłuszczowego, kwasu α-eleostearynowego. Badania naukowe na różnych typach nowotworów potwierdzają, że składnik ten ma bardzo silne i wielokierunkowe działanie przeciwnowotworowe. Czyli olej mongongo może być używany w suplementach diety i produktach spożywczych w zapobieganiu nowotworom. Wspomaga również wątrobę w stabilizacji poziomu cholesterolu, co może być korzystne w przypadku osób z wysokim cholesterolem. Warto zwrócić uwagę, że dotychczas prowadzone badania laboratoryjne pokazują, że lepsze wyniki dawało zastosowanie oleju, który naturalnie zawierał kwas α-eleostearynowy, niż oleju sztucznie wzbogaconego. To mogłoby wskazywać, że w oleju z naturalną zawartością kwasu α-eleostearynowego występują jakieś nieznane zależności z innymi składnikami, które przyczyniają się do skuteczniejszego działania.

Z uwagi na kwas α-eleostearynowy olej mongongo może również być bardzo pożądanym składnikiem kosmetyków, a w szczególności kosmetyków leczniczych, bowiem może mieć hamujące działanie na problemy skórne, które wynikają z różnych zmian degeneracyjnych, uszkodzeń DNA komórek skóry, zaburzeń immunologicznych. To może być ważne także w przypadku zdrowej skóry, aby spowalniać procesy starzenia, zapobiegać stanom zapalnym, chronić przed szkodliwym wpływem promieniowania UV, zimna, wiatru, toksyn z powietrza. Kwas α-eleostearynowy polimeryzuje pod wpływem UV. Ta cecha może być korzystna, gdyż w ten sposób na włosach (skórze) olej mongongo w niesprzyjających warunkach tworzy naturalny ochronny film.

W ubiegłym wieku czyniono próby spopularyzowania mongongo, ale głównie chodziło o owoce i orzechy (pestki), co zakończyło się niepowodzeniem. Do porażki przyczyniły się też nieudane próby zakładania sadów, np. w Izraelu. Okazało się, że drzewa sadzone poza obszarem naturalnego występowania nie plonowały, lub plony były bardzo niskie. Problem związany był nawet z kiełkowaniem nasion, bowiem zasadzone nasiona z niewiadomych przyczyn nie chciały kiełkować. Przy próbach odkrycia czynnika, który aktywuje kiełkowanie zauważono, że nasiona spożyte i wydalone przez słonie zaczynają bardzo szybko kiełkować. To pokazuje jak bardzo świat zwierzęcy i roślinny jest ze sobą powiązany i zależny, a wyłączenie jednego elementu może zagrażać całemu ekosystemowi. Mongongo wytwarza pożywne owoce, które mogą leżeć na ziemi miesiącami dzięki chroniącej je skórce, aby mogły się posilić nimi słonie, antylopy, strusie i przetrwać w niesprzyjających warunkach. Zwierzęta odwzajemniają się rozsiewając nasiona wydalając je w odległych miejscach. Jednocześnie w przewodzie pokarmowym zwierząt następuje aktywacja kiełkowania, by zaraz po wydaleniu zaczęły kiełkować wydając nowe drzewo.

Ponowne zainteresowanie mongongo pojawiło się po nowych odkryciach i badaniach poczynionych już w obecnym wieku, szczególnie gdy w ostatnich latach udało się potwierdzić, że olej mongongo jest bardzo dobrym źródłem unikalnego kwasu α-eleostearynowego. Zainteresowanie mongongo znów rośnie, zwłaszcza za sprawą branży nutraceutycznej i kosmetycznej. Olej mongongo jest coraz częściej używany w nowoczesnych kosmetykach do pielęgnacji ciała i włosów, jako składnik odżywczy, leczniczy i regeneracyjny.