Guma ksantanowa

Opis

Guma ksantanowa (Xanthan Gum) to naturalny polisacharyd pozyskiwany w wyniku fermentacji cukrów przez bakterie Xanthomonas campestris. Ma postać drobnego, bezzapachowego proszku, dobrze rozpuszczalnego w wodzie. Jest powszechnie stosowana jako hydrofilowy zagęstnik, stabilizator układów wodnych i emulsyjnych, środek żelujący oraz modyfikator reologii w kosmetykach, preparatach dermatologicznych i farmaceutycznych. Dzięki wyjątkowej stabilności i elastyczności działania sprawdza się w szerokim zakresie formulacji, w tym naturalnych i wegańskich.

Właściwości

Kosmetyczne:

• Zagęstnik fazy wodnej – nawet w niskim stężeniu tworzy stabilne układy koloidalne.
• Stabilizator emulsji O/W i W/O – poprawia trwałość emulsji.
• Środek żelujący – umożliwia tworzenie klarownych lub półprzezroczystych żeli.
• Modyfikator reologii – zapewnia pseudoplastyczność (żel staje się płynny pod wpływem tarcia), co poprawia rozprowadzalność.
• Filmotwórczość i adhezja – tworzy cienki, elastyczny film chroniący skórę i błony śluzowe.

Dermatologiczne:

• Bardzo dobrze tolerowana przez wszystkie typy skóry, w tym wrażliwą i atopową.
• Bioinertna – nie wywołuje reakcji alergicznych, nie zaburza funkcji naskórka.
• Działa ochronnie – ogranicza TEWL i stabilizuje składniki aktywne w układzie.

Farmakologiczne:

• Nośnik substancji czynnych – wspomaga kontrolowane uwalnianie leków w formulacjach żelowych i hydrożelowych.
• Mukoadhezyjność – zwiększa przyczepność do błon śluzowych w preparatach doustnych, okulistycznych i stomatologicznych.

Zastosowanie

Skóra i twarz:

• Kremy, serum, emulsje i toniki – dla uzyskania właściwej konsystencji i lepkości.
• Żele nawilżające, chłodzące, przeciwtrądzikowe.
• Kosmetyki liftingujące i anti-aging – jako filmotwórczy składnik strukturalny.

Ciało:

• Balsamy, mleczka, lotiony – stabilizacja fazy wodnej i poprawa tekstury.
• Maseczki typu peel-off i w płacie – utrwalanie układu hydrożelowego.

Włosy i skóra głowy:

• Szampony, odżywki, wcierki – stabilizacja zawiesin, kontrola lepkości.
• Stylizatory – zwiększenie lepkości bez obciążenia włosa.

Stopy i paznokcie:

• Żele chłodzące i regenerujące do stóp.
• Masełka i serum do skórek z kontrolowaną lepkością.

Higiena jamy ustnej:

• Żele stomatologiczne – długotrwały kontakt z błonami śluzowymi.
• Pasty do zębów i płyny do płukania ust – stabilizacja układu i ograniczenie pienienia.

Dawkowanie

• Kremy, balsamy, emulsje:
  ▸ 0,2–0,6%
  ▸ Cel: zwiększenie lepkości, stabilizacja fazy wodnej.
  ▸ Efekt: poprawa konsystencji, komfortowa aplikacja.
• Żele do twarzy i ciała:
  ▸ 0,3–1%
  ▸ Cel: tworzenie stabilnej struktury żelowej.
  ▸ Efekt: klarowny, plastyczny, nieklejący się żel.
• Szampony i produkty myjące:
  ▸ 0,2–0,5%
  ▸ Cel: kontrola lepkości, ograniczenie spływania.
  ▸ Efekt: przyjemna aplikacja, stabilność.
• Wcierki, toniki, wodne serum:
  ▸ 0,1–0,3%
  ▸ Cel: lekkie zagęszczenie, zapobieganie rozwarstwieniu.
  ▸ Efekt: stabilny produkt o zbalansowanej konsystencji.
• Preparaty dla dzieci i skóry wrażliwej:
  ▸ 0,1–0,4%
  ▸ Cel: stabilizacja przy zachowaniu delikatności.
  ▸ Efekt: łagodna formuła bez drażniących składników żelujących.

Sposób użycia

• Dodawać do fazy wodnej – najlepiej wsypywać przy mieszaniu, by uniknąć grudek.
• Wymaga intensywnego mieszania – najlepiej przy podgrzaniu do 40–60°C.
• Hydratacja może trwać 10–30 minut – pełne rozwinięcie właściwości reologicznych.
• Nie wymaga neutralizacji – stabilna w szerokim zakresie pH (od 4 do 10).
• Można łączyć z innymi zagęstnikami (guma arabska, karagen, alginiany) dla modyfikacji tekstury.

Kompatybilność

Kompatybilna z:

• Hydrolatami, ekstraktami wodnymi, gliceryną, alkoholem (do 10–15%).
• Olejkami eterycznymi (z odpowiednim emulgatorem), emulgatorami O/W.
• Inuliną, aloesem, pantenolem, witaminą C i E (w postaci stabilnej).

Niekompatybilna z:

• Solami wapnia i magnezu w dużym stężeniu – może prowadzić do żelowania lub destabilizacji.
• Zbyt wysokie pH (>10) – możliwa degradacja.
• Alkoholem >20% – zmniejsza lepkość i może destabilizować układ.

Zastosowanie spożywcze / wewnętrzne

• Zastosowanie:
  ▸ Dopuszczona jako E415 – zagęstnik i stabilizator w żywności i suplementach.
• Korzyści zdrowotne:
  ▸ Nie wchłania się w jelicie – działa jako błonnik.
  ▸ Wspiera ruchy perystaltyczne i mikroflorę jelitową.
• Ryzyko i przeciwwskazania:
  ▸ W dużych dawkach może działać przeczyszczająco.
  ▸ U osób z zespołem jelita drażliwego – stosować ostrożnie.
• Interakcje:
  ▸ Może opóźniać wchłanianie leków doustnych – zalecany odstęp czasowy.

Toksykologia i bezpieczeństwo

• GRAS (Generally Recognized As Safe) – przez FDA i EFSA.
• Nietoksyczna, niealergizująca, hipoalergiczna, niekomedogenna.
• Biodegradowalna, ekologiczna, bezpieczna dla dzieci i skóry wrażliwej.
• Stabilna mikrobiologicznie – nie wymaga konserwowania jako surowiec suchy.

Uwagi formulacyjne

• Nie wsypywać do gorącej wody bez mieszania – tworzy grudki trudne do rozproszenia.
• W niskich stężeniach nie wpływa negatywnie na odczucia sensoryczne.
• Przy wysokim stężeniu (>1%) może dawać efekt „ciągnięcia” lub lepkości – łączyć z glukonolaktonem, aloesem lub hydrolatami w celu poprawy komfortu.
• Bardzo stabilna wobec pH i temperatur – idealna do formulacji o długiej trwałości.

Czy wiesz, że?

• Guma ksantanowa to jeden z najczęściej używanych naturalnych zagęstników w kosmetykach naturalnych i wegańskich.
• Nie wymaga konserwacji w stanie suchym – ma długi termin ważności i wysoką stabilność mikrobiologiczną.
• Zawartość 0,2–0,3% potrafi zwiększyć lepkość do poziomu kremowego serum.
• Jest wykorzystywana również w biomateriałach i opatrunkach hydrożelowych jako składnik żeli gojących.
• Może być stosowana w produktach dla zwierząt, zwłaszcza pielęgnacyjnych.

Przykłady formulacji

Serum nawilżające do twarzy

• Woda – 85%
• Guma ksantanowa – 0,3%
• Pantenol – 2%
• Gliceryna – 5%
• Ekstrakt z ogórka – 5%

Żel aloesowy po opalaniu

• Sok z aloesu – 80%
• Guma ksantanowa – 0,4%
• Pantenol – 2%
• Gliceryna – 5%
• Konserwant – 0,8%

Szampon łagodzący skórę głowy

• Woda – 60%
• Coco-betaine – 15%
• Decyl Glucoside – 8%
• Guma ksantanowa – 0,3%
• Olejek z drzewa herbacianego – 0,5%

Żel stomatologiczny na dziąsła

• Guma ksantanowa – 0,6%
• Woda – 85%
• Ksylitol – 5%
• Ekstrakt z rumianku – 5%

Maseczka do twarzy z glinką

• Glinka biała – 35%
• Woda – 50%
• Guma ksantanowa – 0,5%
• Olejek lawendowy – 0,5%
• Gliceryna – 10%

Żel antybakteryjny dla dłoni

• Alkohol izopropylowy – 70%
• Guma ksantanowa – 0,5%
• Gliceryna – 5%
• Woda – 24,5%

Płyn micelarny z pantenolem

• Woda – 85%
• Guma ksantanowa – 0,2%
• Pantenol – 2%
• Solubilizator – 4%
• Olejek różany – 0,3%

Wcierka do skóry głowy

• Hydrolat rozmarynowy – 80%
• Guma ksantanowa – 0,3%
• Niacynamid – 2%
• Mentol – 0,1%