Kwas salicylowy

Opis

Kwas salicylowy (kwas 2-hydroksybenzoesowy) to beta-hydroksykwas (BHA), będący jedną z najlepiej przebadanych i najczęściej stosowanych substancji keratolitycznych i przeciwzapalnych w dermatologii oraz kosmetologii. W postaci czystej występuje jako biały, krystaliczny proszek o lekko charakterystycznym zapachu. Wersja farmaceutyczna (Ph. Eur./USP) zapewnia najwyższą czystość i bezpieczeństwo stosowania, również w produktach recepturowych i profesjonalnych. Rozpuszczalny w alkoholu, glikolu propylenowym, PEG-ach, nierozpuszczalny w wodzie.

Właściwości

Kosmetyczne:

• Keratolityczne – rozluźnia połączenia między komórkami warstwy rogowej, ułatwia złuszczanie.

• Seboregulujące – ogranicza wydzielanie sebum, oczyszcza ujścia gruczołów łojowych.

• Przeciwzaskórnikowe i antytrądzikowe – działa komedolitycznie, redukuje zaskórniki otwarte i zamknięte.

• Antybakteryjne i antyseptyczne – skuteczny przeciwko Cutibacterium acnes i grzybom lipofilnym (Malassezia).

• Przeciwłupieżowe – ogranicza proliferację komórek naskórka i łuszczenie skóry głowy.

Dermatologiczne:

• Wspomaga leczenie trądziku pospolitego, różowatego i rogowacenia okołomieszkowego.

• Wykazuje działanie przeciwzapalne – hamuje syntezę prostaglandyn.

• Pomaga w terapii łuszczycy, liszaja płaskiego i egzemy.

• Działa keratoplastycznie w niskich stężeniach (0,5–1%) i keratolitycznie w wyższych (2–10%).

Farmakologiczne:

• Związek wyjściowy dla salicylanów – działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwreumatyczne.

• Używany w maściach i płynach dermatologicznych, również jako środek wspomagający penetrację składników aktywnych.

Zastosowanie

Twarz i ciało:

• Toniki, serum i kremy przeciwtrądzikowe.

• Produkty złuszczające (peelingi BHA), kosmetyki regulujące pory.

• Preparaty punktowe na zmiany trądzikowe, zapalne i przebarwienia potrądzikowe.

Włosy i skóra głowy:

• Szampony przeciwłupieżowe, przeciwgrzybicze i oczyszczające.

• Wcierki dermatologiczne i kuracje trychologiczne.

Stopy i paznokcie:

• Maści i kremy na modzele, nagniotki, odciski, hiperkeratozy.

• Preparaty zmiękczające płytkę paznokcia i ułatwiające leczenie grzybic.

Higiena jamy ustnej:

• Pasty do zębów przeciwzapalne, żele stomatologiczne na nadziąsłowe hiperkeratozy (stosowanie specjalistyczne).

Dawkowanie

• Toniki, serum, kosmetyki przeciwtrądzikowe:
  ▸ 0,5–2%
  ▸ Cel: redukcja zmian trądzikowych, oczyszczenie porów.
  ▸ Efekt: wygładzenie skóry, poprawa tekstury, zmniejszenie łojotoku.

• Szampony i preparaty przeciwłupieżowe:
  ▸ 1–3%
  ▸ Cel: redukcja łuszczenia, normalizacja skóry głowy.
  ▸ Efekt: oczyszczona skóra głowy, likwidacja łupieżu i przetłuszczania.

• Maści keratolityczne (np. do stóp):
  ▸ 5–10%
  ▸ Cel: zmiękczenie naskórka, złuszczenie hiperkeratoz.
  ▸ Efekt: wyraźna poprawa elastyczności skóry i usunięcie zgrubień.

• Peelingi chemiczne BHA:
  ▸ 2–5% (profesjonalne do 30%)
  ▸ Cel: eksfoliacja głęboka, odblokowanie porów, rozjaśnienie.
  ▸ Efekt: skóra wygładzona, oczyszczona, odmłodzona.

Sposób użycia

• Rozpuszczalność: nie rozpuszcza się w wodzie – należy rozpuścić w alkoholu, glikolu propylenowym, PEG-400 lub specjalistycznych solubilizatorach.

• Dodawać do fazy wodno-alkoholowej lub na końcu formulacji.

• pH skuteczności: działa najlepiej przy pH <4, a rozpuszcza się w pH <3,5.

• Wymaga precyzyjnego odmierzania i kontroli pH końcowego.

Kompatybilność

Kompatybilny z:

• Alkoholami, glikolem propylenowym, PEG, witaminą B3 (w pH 3,5–5), cynkiem, alantoiną.

• Kwasami AHA, ekstraktami roślinnymi, glukonolaktonem.

Niekompatybilny z:

• Wodą – bez uprzedniego solubilizowania.

• Zasadowymi systemami pH – traci rozpuszczalność i aktywność.

• Enzymami, niektórymi proteinami – ryzyko denaturacji.

Toksykologia i bezpieczeństwo

• CIR (Cosmetic Ingredient Review): bezpieczny do 2% w produktach leave-on, do 3% w produktach rinse-off.

• Nie zaleca się stosowania u dzieci poniżej 3. roku życia bez konsultacji dermatologicznej.

• Nie stosować na uszkodzoną skórę ani w przypadku reakcji nadwrażliwości.

• Możliwe łagodne podrażnienie – zawsze stosować z nawilżaczami i buforami.

• Unikać kontaktu z oczami i błonami śluzowymi.

Uwagi formulacyjne

• Wymaga solubilizacji – nie rozpuszcza się w wodzie.

• Wrażliwy na pH – nie należy stosować w produktach o pH >4.

• W produktach bezalkoholowych – należy zastosować nośnik (np. glikol propylenowy, PEG-400).

• Nieprzyjemny zapach w wysokich stężeniach – możliwe zamaskowanie zapachami naturalnymi.

Czy wiesz, że?

• Kwas salicylowy to prekursor aspiryny – jego ester (kwas acetylosalicylowy) działa systemowo przeciwzapalnie.

• Jest jednym z niewielu kwasów eksfoliujących rozpuszczalnych w tłuszczach, dzięki czemu penetruje głębiej do wnętrza porów.

• W dermatologii stosowany od XIX wieku w leczeniu łuszczycy, łupieżu i brodawek.

• Może być stosowany jako naturalny konserwant w niektórych formulacjach kosmetycznych.

Przykłady formulacji

Tonik przeciwtrądzikowy (dla skóry tłustej)

• Woda – 70%

• Alkohol – 20%

• Kwas salicylowy – 2%

• Gliceryna – 5%

• Ekstrakt z zielonej herbaty – 2%

Żel punktowy na niedoskonałości

• Alkohol – 60%

• Glikol propylenowy – 20%

• Kwas salicylowy – 2%

• Olejek z drzewa herbacianego – 0,5%

Peeling BHA do twarzy

• Glikol propylenowy – 60%

• Kwas salicylowy – 10%

• Gliceryna – 5%

• Hydrolat lawendowy – 20%

Szampon przeciwłupieżowy

• Woda – 60%

• Coco – betaina – 10%

• Kwas salicylowy – 2%

• Olejek z drzewa herbacianego – 0,5%

Maska do stóp keratolityczna

• Kwas salicylowy – 5%

• Mocznik – 10%

• Gliceryna – 10%

• Masło shea – 10%

• Woda – do 100%

 Krem przeciwtrądzikowy dla nastolatków

• Woda – 65%

• Alkohol – 10%

• Kwas salicylowy – 1%

• Niacynamid – 3%

• Emulgator – 5%

Serum rozjaśniające z AHA+BHA

• Kwas mlekowy – 4%

• Kwas salicylowy – 1%

• Glukonolakton – 2%

• Woda – 85%

• Konserwant – 0,8%

Peeling enzymatyczno-kwasowy

• Bromelaina – 1%

• Kwas salicylowy – 2%

• Guma ksantanowa – 0,4%

• Woda – 85%

Dezodorant roll-on

• Woda – 70%

• Alkohol – 15%

• Kwas salicylowy – 0,5%

• Triethyl citrate – 2%

Maść zmiękczająca na odciski

• Kwas salicylowy – 10%

• Lanolina – 20%

• Wazelina – 70%