Kwas salicylowy w kosmetykach (cz. 1)

Kwas salicylowy jest popularnym składnikiem aktywny w kosmetyce, należący do rodziny beta-hydroksykwasów (BHA). Naturalnie występuje w korze wierzby i innych roślinach – od nazwy tej rodziny (łac. Salix – wierzba) pochodzi jego nazwa. Związek znany od starożytności z właściwości łagodzących ból i stany zapalne. Jest prekursorem aspiryny (kwasu acetylosalicylowego) odkrytej w XIX wieku. W kosmetykach pełni rolę wszechstronnego eksfolianta i regulatora skóry, cenionego zwłaszcza w produktach do skóry trądzikowej i tłustej, a także w formułach przeciwłupieżowych.

Kwas salicylowy to jeden z najważniejszych surowców w kosmetyce, słynący ze skuteczności w walce z trądzikiem, zaskórnikami i łupieżem. Jako beta-hydroksykwas o unikalnych właściwościach, potrafi przenikać w głąb porów i rozpuszczać zalegające tam sebum oraz martwe komórki, oczyszczając skórę od wewnątrz. Dzięki działaniu keratolitycznemu i przeciwzapalnemu wygładza powierzchnię cery, zmniejsza zaczerwienienia i zapobiega powstawaniu nowych niedoskonałości. Regularnie stosowany – czy to w postaci toniku, serum, maseczki czy leczniczego szamponu – przyczynia się do znacznej poprawy stanu skóry problematycznej: pory stają się czystsze i mniej widoczne, cera bardziej matowa a zarazem promienna, a liczba wyprysków maleje.

W produktach do włosów i skóry głowy, kwas salicylowy również pokazuje swoją wartość. Dzięki usuwaniu zrogowaciałych komórek i normalizacji łojotoku, pomaga w kontroli łupieżu i łojotokowego zapalenia skóry – skóra głowy jest odświeżona, a włosy odzyskują lekkość. Z kolei w kosmetykach do stóp i miejsc o zgrubiałej skórze, jego moc złuszczająca ułatwia pozbycie się nagniotków i szorstkości, przywracając gładkość.

W przypadku DIY kwas salicylowy otwiera wiele możliwości tworzenia spersonalizowanych kosmetyków dostosowanych do potrzeb skóry. Trzeba jednak pamiętać, że jest to składnik wymagający wiedzy i respektowania pewnych zasad. Prawidłowe rozpuszczenie, odpowiednie pH formuły, umiarkowane stężenia i testowanie na małym obszarze – to klucz do sukcesu.

Właściwości i działanie kwasu salicylowego

Keratolityczne (złuszczanie)

Kwas salicylowy jest chemicznym eksfoliantem, który rozluźnia połączenia między komórkami warstwy rogowej naskórka. Dzięki temu ułatwia usuwanie martwych komórek z powierzchni skóry i z ujść porów. W efekcie skóra staje się gładsza, bardziej promienna, o jednolitym kolorycie. Regularne złuszczanie sprzyja także szybszej odnowie komórkowej i lepszemu przenikaniu innych składników aktywnych w głąb skóry.

Lipofilowość, penetracja porów

W odróżnieniu od alfa-hydroksykwasów (AHA) jak kwas glikolowy czy mlekowy, kwas salicylowy jest rozpuszczalny w tłuszczach. Lipofilowość pozwala wnikać w głąb porów skóry, które zawierają sebum (tłustą wydzielinę). Kwas salicylowy potrafi rozpuszczać nagromadzony łój, zanieczyszczenia i zrogowaciałe komórki zatykające pory. Dzięki temu odblokowuje zapchane ujścia gruczołów łojowych, pomagając zwalczać i zapobiegać powstawaniu zaskórników oraz zmian trądzikowych. Jest to główny powód, dla którego uchodzi za złoty standard w pielęgnacji skóry trądzikowej.

Działanie przeciwtrądzikowe i przeciwzapalne

Kwas salicylowy działa wielokierunkowo na niedoskonałości skóry. Wykazuje działanie antyseptyczne – hamuje rozwój niektórych bakterii i grzybów na powierzchni skóry, zapobiegając infekcjom prowadzącym do stanów zapalnych. Ponadto ma właściwości przeciwzapalne: łagodzi zaczerwienienia, zmniejsza obrzęk i bolesność zmian trądzikowych. Redukuje też powstawanie stanów zapalnych w obrębie mieszków włosowych (które prowadzą do wyprysków). Kwas salicylowy jest również seboregulujący – normalizuje nadmierną produkcję sebum przez gruczoły, dzięki czemu cera staje się mniej tłusta i błyszcząca. Kombinacja tych efektów sprawia, że regularne stosowanie BHA zmniejsza ilość wyprysków, odblokowuje pory oraz wygładza i ujednolica skórę, poprawiając jej ogólną kondycję.

Wpływ na strukturę skóry i jej wygląd

Dzięki złuszczaniu warstwy rogowej kwas salicylowy wygładza powierzchnię skóry i pomaga zwężać widoczność porów (czyste pory są mniej rozszerzone). Usuwanie martwych komórek odsłania świeższe warstwy naskórka, co nadaje cerze blasku. Z czasem może to również wspomagać redukcję drobnych zmarszczek i przebarwień – choć pod tym względem silniej działają kwasy AHA, to BHA ułatwiają ogólną poprawę tekstury i kolorytu cery. Kwas salicylowy stymuluje też lekkie pogrubienie żywych warstw skóry właściwej poprzez pobudzenie odnowy komórkowej, co sprzyja jej jędrności i zdrowemu wyglądowi.

Zastosowanie jako konserwant

W niższych stężeniach (do 0,5%) kwas salicylowy bywa używany w kosmetykach jako środek konserwujący – hamujący rozwój mikroorganizmów w produkcie. Ma właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, które pomagają zabezpieczyć formułę kosmetyku przed zepsuciem. W składach INCI produktów często można znaleźć Salicylic Acid na końcu listy – wówczas pełni rolę konserwantu, a nie eksfoliantu. Aby uzyskać efekt złuszczający potrzebne są wyższe stężenia (1–2%) i odpowiednie warunki formulacje. Dlatego w produktach pielęgnacyjnych kwas salicylowy jest zwykle stosowany jako aktywny eksfoliant lub regulator skórny, a nie tylko konserwant.

Właściwości sebostatyczne

Kwas salicylowy pomaga kontrolować objawy łojotokowego zapalenia skóry  i nadprodukcji sebum na owłosionej skórze. Dzięki keratolitycznemu działaniu usuwa łuski i zrogowaciały naskórek ze skóry głowy, eliminując łupież (suchy i tłusty) oraz oczyszczając mieszki włosowe. Ponieważ redukuje przetłuszczanie się skóry, może pośrednio przyczynić się do poprawy objętości i lekkości włosów (włosy mniej obciążone łojem są odbite u nasady). Efekt kondycjonujący włosy wynika stąd, że czysta, zdrowa skóra głowy lepiej wpływa na wygląd włosów – są one mniej posklejane sebum, bardziej puszyste i lśniące. Niektóre źródła klasyfikują nawet kwas salicylowy jako składnik kondycjonujący włosy, poprawiający ich miękkość i podatność na układanie, choć pośrednio wynika to właśnie z działania keratolitycznego na skórę głowy.

Inne, wybrane właściwości

Chemicznie kwas salicylowy jest aromatycznym kwasem karboksylowym z grupą hydroksylową – taka budowa sprawia, że pochłania promieniowanie ultrafioletowe. Posiada słaby efekt fotoprotekcyjny (zwłaszcza wobec UVA), ale nie zastępuje tradycyjnych filtrów UV. W praktyce tę cechę rzadko się wykorzystuje (salicylany są używane raczej jako filtry UV w pochodnych formach). Kwas salicylowy może być też używany jako substancja zapachowa w produktach – choć sam nie ma mocnego zapachu, to jego estry (np. salicylan metylu) bywają stosowane w kompozycjach zapachowych. W wysokich stężeniach kwas salicylowy wykazuje również właściwości przeciwzapalne i keratolityczne stosowane terapeutycznie, np. do usuwania brodawek i odcisków.