Paczula (pogostemon cablin) / olejek eteryczny paczulowy

Opis

Pogostemon cablin Benth. czyli paczulka wonna jest wieloletnią, tropikalną rośliną z rodziny Lamiaceae, pochodzącą z Azji Południowo-Wschodniej (Indonezja, Filipiny, Malezja). Uprawiana głównie w Indonezji, Chinach i Indiach. Osiąga 0,5–1 m wysokości, ma owłosione, aromatyczne liście i drobne fioletowe kwiaty. Olejek eteryczny pozyskiwany jest poprzez destylację parową liści, zwykle po wcześniejszym suszeniu i fermentacji – proces ten aktywuje enzymatyczne przekształcenia prekursorów terpenów.

Skład chemiczny

Olejek paczulowy zawiera głównie seskwiterpeny i ich pochodne. Dominujące składniki:

• Patchoulol (30–40%) – seskwiterpenowy alkohol; działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, stabilizujące zapach.

• Pogostol, norpatchoulenol – tlenowe seskwiterpenoidy o działaniu cytoprotekcyjnym.

• α- i β-Guaiene, α-bulneol, seychellene, germacren D – seskwiterpeny odpowiedzialne za ziemisty, balsamiczny charakter.

• Caryophyllene – działanie przeciwzapalne, neuroprotekcyjne, modulujące układ endokannabinoidowy.

Chemiczna złożoność i obecność alkoholi seskwiterpenowych warunkują trwałość oraz szerokie właściwości terapeutyczne olejku.

Właściwości kosmetyczne

Działanie na skórę

• Przeciwzapalne – skuteczny przy trądziku, egzemach, łuszczycy, AZS.

• Antybakteryjne i przeciwgrzybicze – redukuje mikroflorę patologiczną.

• Przeciwstarzeniowe – antyoksydacyjne działanie, stymuluje syntezę kolagenu.

• Gojące – przyspiesza epitelializację, zmniejsza widoczność blizn i rozstępów.

• Seboregulujące – normalizuje wydzielanie sebum, działa ściągająco i tonizująco.

Na włosy i skórę głowy

• Przeciwłupieżowe i regulujące sebum – ogranicza nadmierne przetłuszczanie, łagodzi świąd.

• Stymuluje mikrokrążenie – wspomaga odżywienie cebulek włosowych, przeciwdziała wypadaniu.

• Zagęszczające i odświeżające – nadaje połysk i trwałość zapachu.

Na dłonie i stopy

• Antyseptyczne i zmiękczające – wspomaga leczenie pęknięć, modzeli, grzybic.

• Dezodoryzujące – neutralizuje nieprzyjemny zapach.

Na paznokcie

• Antygrzybicze i wzmacniające – stosowany w olejkach do płytki paznokcia i skórek.

• Regenerujące – poprawia elastyczność i odporność płytki.

Na jamę ustną i zęby

• Przeciwbakteryjny – może wspomagać leczenie stanów zapalnych dziąseł i nieświeżego oddechu (w pastach lub płukankach na bazie emulgatora).

• Dezynfekujący i ściągający – ogranicza rozwój bakterii próchnicowych i drożdżaków.

Właściwości farmakologiczne

Badania wykazały szeroki zakres działania biologicznego:

• Przeciwzapalne – hamowanie produkcji cytokin prozapalnych (IL-1β, TNF-α, IL-6); redukcja odczynu zapalnego in vivo.

• Przeciwbakteryjne – skuteczność wobec Staphylococcus aureus, Propionibacterium acnes, E. coli.

• Przeciwgrzybicze – silne działanie na Candida albicans, Aspergillus niger, dermatofity.

• Przeciwwirusowe – ograniczona aktywność wobec wirusów RNA w modelach laboratoryjnych.

• Cytotoksyczne i przeciwnowotworowe (badania wstępne) – wywoływanie apoptozy w liniach komórek nowotworowych (np. HeLa).

• Hepatoprotekcyjne – ochrona przed stresem oksydacyjnym w hepatocytach.

• Neuroprotekcyjne – działanie GABA-ergiczne, potencjalne zastosowanie w zaburzeniach nastroju i stresie.

• Immunomodulujące – modulacja odpowiedzi immunologicznej w modelach zapalnych.

Właściwości aromaterapeutyczne

• Redukcja stresu i napięcia emocjonalnego – działanie relaksujące, uziemiające.

• Poprawa nastroju i koncentracji – obniżenie kortyzolu, zwiększenie aktywności alfa mózgu.

• Afrodyzyjak – wzmacnia zmysłowość i intymność, stosowany w mieszankach erotyzujących.

• Wspomaganie snu i walki z bezsennością – uspokajające działanie na układ limbiczny.

• Wsparcie w pracy z traumą – głęboko stabilizujący i kojący w zabiegach terapii zapachowej.

Toksykologia i bezpieczeństwo

• Brak fototoksyczności i mutagenności.

• Nie drażniący w niskim stężeniu; powyżej 3% może działać drażniąco na skórę.

• Alergiczność: niska – zalecane wykonanie testu płatkowego.

• Ciąża i laktacja: unikać w I trymestrze; brak danych nt. bezpieczeństwa przy stosowaniu doustnym.

• Nie stosować u dzieci <6 r.ż. bez konsultacji specjalistycznej.

Profil zapachowy

• Nuta bazy – ziemisty, balsamiczny, drzewny, wilgotny, dymny.

• Charakter – ciężki, głęboki, orientalny, długo utrzymujący się.

• Wpływ: otulający, stabilizujący, kojący, introspektywny.

Kompatybilność

Zapachowa:

• Ziołowe: lawenda, szałwia, rozmaryn

• Drzewne: cedr, sandałowiec, wetiwer

• Kwiatowe: róża, jaśmin, geranium

• Cytrusowe: bergamotka, grejpfrut, pomarańcza

• Żywiczne: mirra, olibanum, benzoes

Kosmetyczna:

• Dobrze łączy się z:

  • Olejami bazowymi: jojoba, arganowy, z pestek winogron

  • Masłami: shea, mango

  • Emulgatorami: lecytyna, polyglyceryl-4 caprate

  • Składnikami aktywnymi: witamina E, niacynamid, ekstrakt z zielonej herbaty

Trwałość chemiczna

• Bardzo stabilny – odporny na światło i tlen, pod warunkiem przechowywania w ciemnym, chłodnym miejscu.

• Starzenie pozytywne – z wiekiem nabiera szlachetności; niektóre partie osiągają lepszy profil zapachowy po 1–2 latach.

• Trwałość po otwarciu: nawet 5 lat.

Przykłady zastosowania i dawkowanie

• Kremy do twarzy: 0,2–0,5%. Działa przeciwstarzeniowo i seboregulująco
• Balsamy i masła do ciała: 0,5–2%. Drenaż limfatyczny, ujędrnianie
• Szampony / odżywki: 0,5–1% .Regulacja sebum, przeciwłupieżowe
• Płukanki do jamy ustnej: 0,05–0,1%. W emulsjach – działanie antybakteryjne
• Produkty do stóp i paznokci: 1–2%. Grzybobójcze i regenerujące
• Mydła naturalne (CP / HP): do 1,5%. Zachowuje zapach w zasadowym pH
• Świece zapachowe: 4–6%. Długo utrzymujący się zapach
• Dyfuzory i nebulizatory: 3–5 kropli / 100 ml. Medytacja, relaks, sen
• Perfumy naturalne (olejowe): 5–10% (nuta bazy). Fiksator zapachu, trwałość 24–72h

Inne zastosowania

• Ochrona tkanin przed molami – liście paczuli były tradycyjnie stosowane w Indiach jako repelent.

• Perfumy orientalne i chypre – klasyczna nuta bazy w perfumiarstwie naturalnym.

• W aromaterapii klinicznej – stosowany w procedurach wspierających terapię stresu pourazowego (PTSD), depresji sezonowej, bezsenności.

Stosowanie wewnętrzne

• Nie zalecane bez nadzoru specjalisty.

• Wewnętrzne stosowanie olejku paczulowego (np. w kapsułkach dojelitowych lub mieszankach gastroenterologicznych) bywa rozważane w fitoterapii klinicznej, ale wyłącznie pod kontrolą lekarza lub farmaceuty specjalizującego się w aromaterapii klinicznej.

• Ze względu na brak wystarczających badań nad bezpieczeństwem – stosowanie doustne nie jest ogólnie rekomendowane w celach domowych.

Czy wiesz, że?

• W epoce wiktoriańskiej paczula była wykorzystywana do zabezpieczania kaszmiru – jej zapach był gwarantem autentyczności.

• W perfumiarstwie niszowym stanowi składnik bazy w kompozycjach typu chypre, orientalnych, fougère.

• Tradycyjnie w Indiach stosowana jako afrodyzjak i środek obniżający temperaturę ciała.

• Olejek fermentowany i dojrzewający 2–3 lata osiąga wyjątkową głębię zapachową i najwyższą wartość rynkową.