Kwas salicylowy w kosmetykach (cz. 2)

Zastosowania kwasu salicylowego w kosmetykach

Produkty do pielęgnacji twarzy (cera tłusta i trądzikowa)

Kwas salicylowy jest filarem składników przeciwtrądzikowych. Znajdziemy go w żelach i piankach myjących, tonikach i lotionach eksfoliujących, serum oraz kremach do skóry tłustej i problematycznej, a także w plasterkach punktowych czy pastach na wypryski. Typowe stężenia w codziennych kosmetykach do twarzy wynoszą 0,5–2%. Niższe wartości (ok. 0,5–1%) pojawiają się np. w tonikach, lekkich kremach nawilżających do cery mieszanej czy w płynach micelarnych o działaniu złuszczającym, które mogą być używane codziennie.

Wyższe stężenia (1–2%) zarezerwowane są dla preparatów intensywniejszych, takich jak serum, peelingi czy płyny do stosowania punktowego na zmiany – używane kilka razy w tygodniu lub doraźnie. Kwas salicylowy w tych produktach ma na celu leczenie i zapobieganie trądzikowi: usuwa martwe komórki z porów, zmniejsza zaskórniki, działa antybakteryjnie na Cutibacterium acnes i łagodzi istniejące zmiany zapalne. Regularne stosowanie kosmetyków z BHA pomaga utrzymać czyste pory i mniejszą skłonność do wyprysków. Przykładowe formuły to np. 2% płyn BHA, żele przeciwtrądzikowe do stosowania na noc czy kremy na noc z kwasem salicylowym i np. retinolem (łączenie z retinoidami wymaga ostrożności).

Maseczki, peelingi i zabiegi specjalistyczne

W gabinetach kosmetycznych i dermatologicznych stosuje się profesjonalne peelingi salicylowe o stężeniach od kilku do kilkunastu procent (np. 10–30% kwasu salicylowego w roztworze alkoholowym) – to już procedury o charakterze zabiegów medycyny estetycznej, silnie złuszczające, przeznaczone do krótkotrwałego kontaktu ze skórą. W warunkach domowych, w ramach DIY, nie zaleca się przekraczać stężeń kosmetycznych (do 2% w produktach bez spłukiwania).

Można jednak przygotowywać maseczki lub zmywalne peelingi z dodatkiem kwasu salicylowego w stężeniach 1–2%, które po kilku-kilkunastu minutach zmywamy wodą. Takie produkty zapewniają mocniejsze działanie oczyszczające pory i wygładzające skórę, ale wymagają ostrożności i obserwacji skóry. Kwas salicylowy bywa też łączony z innymi kwasami – np. w peelingach (kombinacja kwasu salicylowego, mlekowego i rezorcyny) lub domowych miksturach z kwasem mlekowym/glikolowym dla szerszego spektrum działania (choć mieszanie różnych kwasów zwiększa ryzyko podrażnień).

Produkty do ciała

Choć twarz jest najczęściej „odbiorcą” pielęgnacji kwasem salicylowym, to BHA stosuje się także w kosmetykach do ciała, np.:

• Emulsje i spraye do ciała na trądzik – np. preparaty na trądzik pleców i dekoltu mogą zawierać 1–2% kwasu salicylowego w lekkiej mgiełce lub lotionie. Pomaga to odblokować pory na obszarach, gdzie często pojawiają się krostki (plecy, ramiona).
• Produkty na wrastające włoski – po depilacji czy goleniu czasem stosuje się toniki z kwasem salicylowym, aby zapobiegać powstawaniu stanów zapalnych wokół wrastających włosków (kwas złuszcza naskórek wokół mieszka, ułatwiając przebicie się włosa i działa przeciwzapalnie).
• Kosmetyki na rogowacenie okołomieszkowe (tzw. „gęsią skórkę” na ramionach, udach) – formuły z kwasem salicylowym lub mocznikiem pomagają wygładzić skórę dotkniętą keratosis pilaris. Często stosuje się balsamy z kombinacją kwasu salicylowego (1–2%) i kwasu mlekowego czy mocznika, aby rozpuścić czopy rogowe w mieszkach włosowych.
• Dezodoranty i antyperspiranty – rzadziej, ale czasem kwas salicylowy jest dodawany (w niewielkich dawkach <0,5%) do dezodorantów jako środek antybakteryjny zapobiegający rozwojowi bakterii rozkładających pot (które powodują nieprzyjemny zapach). W antyperspirantach typu roll-on jego stężenie w UE jest ograniczone do 0,5% ze względu na delikatną skórę okolic pach.

Szampony i produkty do skóry głowy

Bardzo ważnym obszarem zastosowań kwasu salicylowego są szampony przeciwłupieżowe i preparaty do skóry głowy. W tego typu wyrobach stężenia mogą sięgać 3% – tyle wynosi maksymalny dopuszczalny limit dla produktów spłukiwanych do włosów (np. szamponów) w UE. Jego rola to rozluźnienie i usunięcie łusek (zrogowaciałego naskórka) z powierzchni skóry głowy oraz ograniczenie rogowacenia naskórka, co przekłada się na zmniejszenie łupieżu. Dodatkowo działa łagodząco na swędzenie i zaczerwienienie skóry głowy towarzyszące łupieżowi (dzięki efektowi przeciwzapalnemu). Szampony z BHA są szczególnie polecane przy łupieżu tłustym i łojotokowym zapaleniu skóry, gdzie oprócz grzybów Malassezia dużą rolę odgrywa nadmierne rogowacenie i łojotok. Szampony salicylowe mogą wysuszać skórę głowy, dlatego czasem zaleca się stosować je na zmianę z szamponem nawilżającym, by nie doprowadzić do nadmiernego złuszczenia i odbicia łojotoku.

Pielęgnacja stóp i paznokci

Kwas salicylowy jest od lat używany jako środek zmiękczający i złuszczający zrogowaciały naskórek na stopach. W kosmetykach do stóp spotkamy go w kremach na popękane pięty, preparatach na odciski i maskach złuszczających do stóp (tzw. skarpetkach złuszczających). Zwykle łączy się go z mocznikiem (np. 10–15% mocznika + 2–5% kwasu salicylowego) lub kwasem mlekowym, aby synergicznie usunąć zgrubienia, modzele i martwy naskórek na stopach.

Kwas salicylowy w takich produktach rozpuszcza keratynę nagromadzoną w zgrubiałej skórze, dzięki czemu zrogowaciałe warstwy łatwiej złuszczają się (np. podczas ścierania tarką czy samoistnie parę dni po aplikacji maski złuszczającej). Co ważne, w produktach do stóp dopuszczalne są wyższe stężenia (nawet 10% w kosmetyku złuszczającym typu maska, według przepisów UE kosmetyk spłukiwany może mieć więcej niż 3% jeśli to produkt specjalny – chociaż powyżej 3% to już praktycznie obszar zarezerwowany dla farmaceutyków).

Bardzo wysokie stężenia kwasu salicylowego (30–50%) występują w plastrach i płynach na kurzajki, brodawki czy odciski, jednak są to wyroby lecznicze, dostępne w aptece, stosowane punktowo. W warunkach DIY raczej nie będziemy używać takich stężeń – warto jednak wiedzieć, że kwas salicylowy jest skutecznym keratolitykiem zdolnym usunąć nawet grube warstwy zrogowaceń (stąd zastosowanie medyczne).

Jeśli chodzi o paznokcie, kwas salicylowy nie jest typowym składnikiem kosmetyków do paznokci (jak odżywki czy lakiery), ale pośrednio pomaga w ich pielęgnacji poprzez poprawę stanu skóry wokół nich i leczenie infekcji. Np. w preparatach aptecznych na grzybicę paznokci spotyka się kombinacje kwasu salicylowego z kwasem benzoesowym lub salicylanilidem – działają one keratolitycznie i przeciwgrzybiczo, pomagając lekom przeniknąć przez płytkę paznokcia. Kremy do stóp o działaniu antygrzybicznym (np. na stopę atlety) czasem zawierają kwas salicylowy z racji jego właściwości złuszczających (usuwają zainfekowaną warstwę skóry) i przeciwbakteryjnych.

Manicure i pedicure

preparaty zmiękczające skórki (cuticle remover) częściej bazują na alkaliach (wodorotlenek potasu) lub kwasach AHA, ale niewielkie dodatki kwasu salicylowego mogłyby wspomóc eksfoliację martwych skórek wokół paznokci. Ogólnie jednak, zastosowanie kwasu salicylowego w pielęgnacji paznokci dotyczy głównie obszaru skóry (naskórek wokół paznokcia, łożysko pod nim w przypadku infekcji).

Mydła i kostki myjące

Spotyka się produkty określane jako „mydła z kwasem salicylowym”, reklamowane np. do skóry trądzikowej (często w formie kostki myjącej do twarzy lub ciała). Mamy tu połączenie kwasu z zasadą – a to powinno się gryźć. Więc jak oni to robią?! Oczywistą oczywistością jest, że mydło sodowe wytwarzane z wodorotlenku sodu zniszczy kwas salicylowy poprzez zneutralizowanie go do salicylanu sodu. Otrzymana sól ma już inne właściwości – jest o wiele mniej aktywna keratolitycznie.

W typowym procesie zmydlania (cold process) kwas salicylowy dodany do masy mydlanej ulegnie reakcji z NaOH, przez co produkt końcowy nie będzie zawierał wolnego kwasu salicylowego. Może to w praktyce ograniczyć jego skuteczność przeciwtrądzikową. Jeśli więc chcemy stworzyć kostkę myjącą z kwasem salicylowym, lepiej oprzeć się na syntetycznej bazie myjącej (syndet) albo metodzie mieszanej – np. dodać kwas salicylowy do już zmydlonej bazy (metoda melt&pour z gotowej bazy mydlanej, gdzie pH można skorygować).

Alternatywnie można przygotować kostkę myjącą z surfaktantów, kwasu stearynowego itp., w której da się utrzymać kwaśne pH i obecność wolnego kwasu salicylowego. W praktyce jednak większość „mydeł salicylowych” to raczej marketing – realne działanie złuszczające takich kostek jest słabsze niż toników czy żeli pozostających na skórze, bo kontakt z mydłem jest krótki, a pH zasadowe dezaktywuje kwas. Dlatego przy trądziku bardziej skuteczne będą leave-on (pozostające na skórze) produkty z BHA – mydło może pełnić rolę pomocniczą, lecz nie główną.