Czosnek (allium sativum) / olejek eteryczny czosnkowy

Opis

Czosnek Allium sativum L. należy do rodziny Amaryllidaceae i jest jedną z najstarszych roślin uprawnych. Pochodzi z Azji Środkowej, ale obecnie uprawiany jest na całym świecie. Roślina wieloletnia o krótkim cyklu wegetacyjnym, tworzy podziemną cebulę złożoną z licznych ząbków (ząbki to pojedyncze pąki boczne), a nadziemna część składa się z liści równowąskich i głąbika kwiatostanowego. Kwitnie rzadko, a rozmnażanie następuje głównie wegetatywnie. Czosnek znany jest z intensywnego zapachu, który uwalnia się po uszkodzeniu tkanki – odpowiadają za niego związki siarkowe (np. allicyna). Tradycyjnie wykorzystywany był w medycynie ludowej jako środek przeciwdrobnoustrojowy, immunomodulujący, przeciwpasożytniczy i poprawiający krążenie. Jest też rośliną ochronną – odstrasza szkodniki i wykazuje działanie fungistatyczne w glebie. Z jego ząbków pozyskiwany jest silnie skoncentrowany olejek eteryczny, stosowany w przemyśle farmaceutycznym, spożywczym i kosmetycznym.

Olejek eteryczny z czosnku pozyskiwany jest poprzez destylację parową świeżych ząbków Allium sativum. Ma bardzo charakterystyczny, intensywny, siarkowy zapach przypominający świeżo rozgnieciony czosnek – ostry, przenikliwy, długo utrzymujący się. Jest to jeden z najsilniejszych olejków eterycznych pod względem działania przeciwdrobnoustrojowego. Zawiera związki siarkoorganiczne (głównie diallilosiarczki), które wykazują aktywność przeciwbakteryjną, przeciwwirusową, przeciwgrzybiczą i przeciwpasożytniczą. Olejek ten wymaga szczególnej ostrożności przy stosowaniu – zarówno pod względem dawkowania, jak i kompatybilności z innymi składnikami. Z powodu intensywnego zapachu stosowany jest głównie funkcjonalnie, a nie aromatycznie.

Typowy skład chemiczny

• Diallilosiarczek (DAS) – 20–40%

• Diallilodisiarczek (DADS) – 15–30%

• Diallilotrisiarczek (DATS) – 10–20%

• Ajoen (trans i cis) – śladowo

• Allicyna – niestabilna, obecna tylko przejściowo (ulega przekształceniu w DAS/DADS)

• Metyloallilosiarczki, winylodisiarczki, tiofany – śladowe

• Monoterpeny (limonen, pinen) – bardzo niskie stężenia

Właściwości kosmetyczne/dermatologiczne

• Skóra: działa silnie antybakteryjnie, przeciwgrzybiczo i oczyszczająco – może być składnikiem preparatów do walki z grzybicą stóp, trądzikiem zapalnym, zmianami skórnymi pochodzenia infekcyjnego.

• Włosy i skóra głowy: pobudza mikrokrążenie, może wspomagać walkę z łysieniem androgenowym; stosowany w mikrodawkach (0,05–0,1%) w wcierkach.

• Stopy i paznokcie: skuteczny przeciwgrzybiczo – zalecany w kremach i olejkach do pielęgnacji paznokci z oznakami grzybicy.

• Jama ustna i zęby: ograniczone zastosowanie – może być stosowany w mikrostężeniach w pastach do zębów jako składnik wspomagający działanie antybakteryjne.

Właściwości farmakologiczne

• Antybiotyczne: wykazuje aktywność wobec szerokiego spektrum bakterii Gram+ i Gram– (w tym opornych szczepów MRSA).

• Przeciwgrzybicze: działa na Candida albicans, Trichophyton rubrum, Aspergillus.

• Przeciwwirusowe: ogranicza replikację niektórych wirusów RNA (np. grypy, HIV in vitro).

• Przeciwpasożytnicze: stosowany tradycyjnie przeciw owsikom i glistom (jako olej).

• Kardioprotekcyjne: obniża ciśnienie krwi, hamuje agregację płytek, działa antyoksydacyjnie.

• Przeciwnowotworowe: diallilotrisiarczek wykazuje potencjał proapoptotyczny (in vitro).

Właściwości aromaterapeutyczne

Ze względu na intensywny, kulinarny i siarkowy zapach, olejek z czosnku nie jest klasycznym olejkiem aromaterapeutycznym. Jego funkcja polega głównie na działaniu antyinfekcyjnym i detoksykującym. W bardzo niskich dawkach może być użyty w mieszankach wspomagających odporność i eliminację toksyn (np. w połączeniu z cytryną i oregano).

Wpływ na zdrowie

• Układ odpornościowy: stymuluje odpowiedź immunologiczną, wspiera walkę z infekcjami.

• Układ krążenia: poprawia elastyczność naczyń krwionośnych, obniża ciśnienie krwi.

• Układ nerwowy: działa neuroprotekcyjnie w modelach stresu oksydacyjnego.

• Układ hormonalny: nie wykazuje bezpośredniego wpływu, ale działa wspierająco w stanach zapalnych gruczołów.

• Układ pokarmowy: wspiera trawienie, działa przeciwpasożytniczo i bakteriostatycznie.

W czym może być pomocny?

• Infekcje skórne, grzybice, trądzik zapalny

• Zapalenie mieszków włosowych

• Łupież i osłabienie cebulek włosowych

• Grzybica paznokci

• Wspomagająco przy przeziębieniach i infekcjach wirusowych

• Wspierająco przy nadciśnieniu i miażdżycy (aromaterapia medyczna)

Toksykologia i bezpieczeństwo

• Drażniący: silnie skoncentrowany, może wywoływać oparzenia skóry – zawsze stosować w rozcieńczeniu.

• Nie stosować bezpośrednio na skórę ani na błony śluzowe.

• Potencjalnie alergenny – zawiera związki siarkowe.

• Dopuszczalne stężenie dermalne: 0,01–0,1% (IFRA: kategoria 5a–c)

• Nie stosować u dzieci, kobiet w ciąży i karmiących bez nadzoru.

• Interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi – nasila działanie.

Profil zapachowy

• Nuta bazowa–środkowa

• Zapach: bardzo intensywny, siarkowy, przenikliwy, długotrwały

• Przypomina świeżo zmiażdżony czosnek

• Słaba kompatybilność zapachowa z olejkami kwiatowymi i słodkimi

Kompatybilność chemiczna i zapachowa

• Zgodny z: oregano, tymiankiem, rozmarynem, eukaliptusem, cytryną

• Niezgodny z: różą, jaśminem, ylang-ylang, wanilią

• W formulacjach dermalnych – stosować z neutralizatorami zapachu lub mikrokapsułkowaniem

Trwałość chemiczna

• Bardzo trwały – z czasem staje się bardziej intensywny

• Przechowywać szczelnie zamknięty, z dala od światła i powietrza

Zastosowanie i dawkowanie

• Kosmetyki przeciwgrzybicze: 0,05–0,1%

• Szampony, wcierki przeciwłupieżowe: 0,01–0,05%

• Maści i kremy terapeutyczne (punktowe): do 0,1%

• Mydła naturalne: do 0,05% (przeważnie funkcjonalne, nie zapachowe)

• Świece zapachowe i środki odstraszające owady: 0,1–0,5%

• Inhalacje terapeutyczne: 1 kropla w mieszaninie z innymi olejkami (np. eukaliptus, cytryna)

Inne zastosowania

• Zoologia weterynaryjna: środek odstraszający pasożyty u zwierząt

• Rolnictwo ekologiczne: repelent i fungicyd naturalny

• Konserwacja żywności: naturalny środek antybakteryjny w mikrodozach

• Środki czystości: dezynfekcja powierzchni (naturalne mieszanki czyszczące)

Zastosowanie wewnętrzne/spożywcze

• Tylko pod nadzorem terapeuty lub w postaci rozcieńczonej

• Dawka lecznicza (aromaterapia kliniczna): 1 kropla olejku z olejem jadalnym, maks. 1x dziennie, przez 3 dni

• Ryzyko: podrażnienie przełyku, interakcje z lekami, reakcje alergiczne

• Zalecane wyłącznie w terapii specjalistycznej (np. pasożyty, infekcje oporne)

Czy wiesz, że…?

• Olejek czosnkowy to jeden z najpotężniejszych naturalnych antybiotyków – działa na bakterie odporne na antybiotyki syntetyczne (np. MRSA).

• Stabilna forma allicyny jest intensywnie badana jako potencjalny składnik leków przeciwnowotworowych i przeciwzapalnych.

• Olejek ten, po mikrokapsułkowaniu, znajduje zastosowanie w nutraceutykach o ukierunkowanym działaniu na przewód pokarmowy i odporność.

• W kosmetykach może być użyty funkcjonalnie w mikrodawkach, a jego zapach może być całkowicie neutralizowany przez cytronellol i mentol.