Olej andiroba (Carapa guianensis) nierafinowany

Carapa guianensis Aubl., znana jako andiroba, to wysokie drzewo tropikalne z rodziny Meliaceae, rosnące dziko w Amazonii – głównie w Brazylii, Gujanie, Surinamie oraz Peru. Osiąga wysokość do 30 metrów i preferuje obszary wilgotne, często zalewane, jak brzegi rzek i lasy podmokłe. Jej liście są pierzaste, a owoc – duża, zdrewniała kapsuła – zawiera od 4 do 6 dużych nasion przypominających kształtem kasztany. Z nasion tłoczony jest olej znany lokalnie jako „óleo de andiroba”, od wieków wykorzystywany w tradycyjnej medycynie ludów Amazonii, szczególnie jako środek przeciwbólowy, przeciwzapalny i odstraszający owady.

Nierafinowany olej z Carapa guianensis wyróżnia się gęstą konsystencją, żółtozłotą barwą i charakterystycznym, gorzkawym aromatem. Jest wyjątkowy ze względu na wysoką zawartość limonoidów (m.in. andirobiny), które wykazują silne działanie przeciwzapalne, owadobójcze i gojące. Jako olej „leczniczy” często porównywany jest do oleju neem – jednak jest łagodniejszy i lepiej tolerowany. W kosmetologii ceniony za działanie regenerujące, łagodzące, odżywcze i ochronne. Idealny do pielęgnacji skóry atopowej, popękanej, z egzemą, AZS, czy łuszczycą.

Typowy skład chemiczny:

• Kwas oleinowy (omega-9): 45–55%

• Kwas linolowy (omega-6): 8–15%

• Kwas palmitynowy: 20–25%

• Kwas stearynowy: 8–12%

• Limonoidy: andirobina, gedunina, epoxyazadiradion – 0,5–3%

• Tokoferole (witamina E): 30–50 mg/100g

• Fitosterole: β-sitosterol, stigmasterol

• Trójglicerydy nasycone: >35%

Właściwości kosmetyczne i dermatologiczne

• Skóra: silnie regeneruje, łagodzi stany zapalne, działa antyseptycznie, przyspiesza gojenie ran, działa przeciwświądowo.

• Włosy: wzmacnia cebulki, przeciwdziała łupieżowi, wspiera leczenie zapaleń skóry głowy.

• Dłonie i stopy: zmiękcza, regeneruje, redukuje pęknięcia naskórka.

• Paznokcie: wzmacnia, przeciwdziała infekcjom grzybiczym.

• Jama ustna: antyseptyczne właściwości pozwalają na stosowanie w produktach do pielęgnacji dziąseł (np. ziołowe balsamy).

Właściwości farmakologiczne

• Silne działanie przeciwzapalne – potwierdzone działanie limonoidów w modelach in vitro i in vivo.

• Działanie przeciwbólowe – stosowany miejscowo przy bólach mięśniowych, reumatyzmie.

• Owadoodstraszające – działa na komary (Anopheles, Aedes aegypti), co wykorzystywane jest w formulacjach przeciwko dengue i malarii.

• Antybakteryjne i grzybobójcze – hamuje rozwój bakterii S. aureus, E. coli, C. albicans.

• Ciekawostka: Gedunina wykazuje potencjał przeciwnowotworowy w badaniach nad nowotworami trzustki.

Zastosowanie

• Kosmetyki do skóry suchej, atopowej: kremy, balsamy, maści.

• Produkty przeciwstarzeniowe: ze względu na limonoidy i tokoferole.

• Lecznicze maści i kremy: na rany, podrażnienia, egzemy, łuszczycę.

• Szampony i toniki do skóry głowy z łojotokiem lub AZS.

• Maści na stopy i pięty: na pękającą, zrogowaciałą skórę.

• Oleje do masażu (sportowe, przeciwzapalne).

• Mydła lecznicze.

• Preparaty odstraszające owady.

Dawkowanie

• Kremy i maści do skóry problematycznej: 5–15% – łagodzenie objawów AZS, egzemy.

• Szampony i odżywki: 2–5% – przeciw łupieżowi, wzmocnienie cebulek.

• Mydła: 3–7% – działanie kojące.

• Maści na stopy: 10–25% – gojenie pęknięć, zmiękczanie.

• Oleje do masażu: 10–30% – działanie przeciwbólowe.

• Produkty odstraszające owady: 5–15% – repelent naturalny.

• Produkty dla dzieci (np. maści na podrażnienia): do 5%.

Toksykologia i bezpieczeństwo

• Ogólnie bezpieczny, jednak o intensywnym profilu chemicznym.

• Niepożądane efekty: możliwe reakcje alergiczne u osób uczulonych na rośliny z rodziny Meliaceae.

• Do użytku zewnętrznego. Nie zaleca się spożycia ze względu na zawartość limonoidów.

Zastosowanie wewnętrzne/spożywcze

• Nie stosowany wewnętrznie. Tradycyjna medycyna wykorzystuje go jedynie miejscowo.

• Ryzyko: gorzki smak i limonoidy czynią go potencjalnie toksycznym doustnie.

• Interakcje z lekami: nieudokumentowane.

Trwałość chemiczna

• Stabilny: średnia trwałość.

• Zalecane warunki przechowywania: ciemne, chłodne miejsce.

• Utlenianie: umiarkowane ryzyko – warto dodać wit. E.

Uwagi formulacyjne

• W wysokich stężeniach może zmieniać zapach kosmetyku – dobrze komponować z nutami ziołowymi (np. tymianek, eukaliptus).

• Nie wymaga podgrzewania – dodawać na zimno w emulsjach.

• Kompatybilny z lanoliną, masłami, olejami nasyconymi (np. kokosowym).

• Unikać połączeń z delikatnymi olejami zapachowymi – może je przytłoczyć.

Czy wiesz, że?

• Olej andiroba jest naturalnym środkiem chroniącym przed ukąszeniami owadów – porównywany do DEET w skuteczności odstraszania komarów.

• Brazylijskie plemiona stosują go do leczenia reumatyzmu, zapaleń stawów i ukąszeń owadów.

• W kosmetykach anti-aging działa jako inhibitor metaloproteinaz (MMP), spowalniając rozkład kolagenu.

Przykłady formulacji

1. Maść łagodząca na AZS dla dzieci 3+

• Olej z andiroby – 5%

• Masło shea – 10%

• Olej z owsa – 10%

• Emulgator – 3%

• Ekstrakt z nagietka – 1%

• Woda – do 100%

• Konserwant - 1%

2. Krem na popękane pięty

• Olej z andiroby – 20%

• Masło kakaowe – 10%

• Gliceryna – 5%

• Pantenol – 2%

• Olejek lawendowy – 0,5%

• Woda i emulgator – do 100%

3. Serum przeciwłupieżowe do skóry głowy

• Olej z andiroby – 5%

• Olej z czarnuszki – 5%

• Olejek z drzewa herbacianego – 0,5%

• Witamina E – 0,3%

• Baza wodno-alkoholowa – do 100%

4. Maść odstraszająca komary

• Olej z andiroby – 15%

• Olej kokosowy frakcjonowany – 20%

• Olejek citronella – 2%

• Olejek eukaliptusowy – 1%

• Masło shea – 10%

• Wosk pszczeli – 5%

5. Mydło lecznicze

• Oliwa z oliwek – 40%

• Olej kokosowy – 20%

• Masło shea – 15%

• Olej z andiroby – 5%

• Roztwór NaOH – wg obliczeń

6. Olejek do masażu przeciwbólowy

• Olej z andiroby – 25%

• Olej z dziurawca – 20%

• Olejek goździkowy – 0,5%

• Witamina E – 0,3%

• Dopełnić olejem ze słodkich migdałów

7. Krem do rąk barierowy

• Olej z andiroby – 10%

• Masło mango – 5%

• Emulgator – 4%

• Woda + gliceryna – 30%

• Panthenol – 2%

8. Serum na paznokcie i skórki

• Olej z andiroby – 10%

• Olej rycynowy – 20%

• Olejek z mirry – 0,5%

• Witamina E – 0,2%

• Olej jojoba – dopełnienie

9. Płyn do płukania jamy ustnej ziołowy

• Olej z andiroby – 0,5%

• Ksylitol – 1%

• Ekstrakt z szałwii – 2%

• Hydrolat miętowy – 20%

• Woda – do 100%

10. Szampon leczniczy z andirobą

• Olej z andiroby – 3%

• Betaina kokosowa – 20%

• Ekstrakt z zielonej herbaty – 1%

• Gliceryna – 2%

• Konserwant – 1%

11. Balsam po goleniu dla mężczyzn

• Olej z andiroby – 5%

• Olej z pestek winogron – 10%

• Alantoina – 0,5%

• Olejek cedrowy – 0,2%

• Hydrolat z oczaru z alkoholem – do 100%