Tatarak (Acorus calamus) olejek eteryczny / Olejek z kłączy tataraku

Acorus calamus L. (tatarak zwyczajny) to bylina z rodziny Acoraceae, naturalnie występująca na terenach bagiennych Europy, Azji i Ameryki Północnej. Roślina ceniona od tysięcy lat w tradycyjnej medycynie ajurwedyjskiej, chińskiej i ludowej. Olejek eteryczny pozyskiwany jest z kłączy rośliny metodą destylacji parą wodną.

Skład chemiczny

• Olejek eteryczny z tataraku charakteryzuje się złożonym składem chemicznym oraz szerokim zakresem działania farmakologicznego, ale też kontrowersjami toksykologicznymi.
• Głównym składnikiem jest azaron (izomery α i β). Charakteryzuje się silnym działaniem biologicznym, w tym hamuje proliferację niektórych linii komórkowych raka (np. raka żołądka, okrężnicy), ale jednocześnie podejrzewany jest (szczególnie β-azaron) o działanie genotoksyczne i kancerogenne.

Zastosowanie kosmetyczne

• Działanie tonizujące i ściągające – przydatny w pielęgnacji cery tłustej i z rozszerzonymi porami
• Lekko przeciwzapalny – wspomaga gojenie mikrourazów skóry
• W formułach ziołowych szamponów i wcierkach może wspierać mikrokrążenie skóry głowy, pobudzając cebulki włosowe
• Z uwagi na obecność β-azaronu, stosowany w bardzo niskich stężeniach i z rozwagą

Zastosowanie farmakologiczne

• Neuroprotekcyjne i uspokajające: działanie przeciwlękowe, przeciwpadaczkowe, poprawa pamięci (poprzez modulację GABA i właściwości przeciwutleniające)

• Przeciwdepresyjne i adaptogenne: zwiększenie poziomu serotoniny i dopaminy; redukcja stresu i objawów depresji.

• Przeciwdrobnoustrojowe: silne działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze (np. na Candida albicans, Staphylococcus aureus).

• Przeciwzapalne: hamowanie COX-2 i cytokin prozapalnych; pomocniczo w stanach zapalnych skóry, jelit i stawów.

• Przeciwnowotworowe (eksperymentalnie): indukcja apoptozy, hamowanie cyklu komórkowego (badania in vitro).

• Żołądkowo-jelitowe: działanie karminatywne, spazmolityczne, pobudzające apetyt; stosowany w niestrawności, kolkach, wzdęciach.

• Przeciwbólowe i rozkurczowe: łagodzenie bólów mięśniowych, reumatycznych i trzewnych.

Zastosowanie aromaterapeutyczne

• W aromaterapii klasycznej używany rzadko i ostrożnie
• Może wspomagać koncentrację, działać stabilizująco i uziemiająco (szczególnie w mieszankach typu orientalnego lub medytacyjnego)
• Najczęściej stosowany w mikrostężeniach jako nuta korzenno-dymna w mieszankach o działaniu wyciszającym

Toksykologia i bezpieczeństwo

• β-azaron wykazuje działanie genotoksyczne i potencjalnie kancerogenne (badania na zwierzętach)
• Olejek tatarakowy nie powinien być stosowany w ciąży, laktacji, u dzieci i doustnie
• Bezpieczne stosowanie wymaga niskich stężeń i ograniczonego kontaktu ze skórą

Kompatybilność i synergiczne połączenia

• Pasuje do olejków: paczuli, cedrowego, wetiwerowego, cynamonowego, kadzidłowego, goździkowego
• W perfumach niszowych: jako nuta bazy o korzenno-dymnym, lekko balsamicznym charakterze
• Może wzbogacać kompozycje orientalne, medytacyjne i „ziemiste”

Profil zapachowy

• Typ: nuta bazowa
• Charakter: intensywny, ciepły, korzenny, lekko dymny i ziołowo-kamforowy
• Kojarzony z zapachem starych ksiąg, suszonych ziół i korzeni
• Może dominować w kompozycjach – wymaga ostrożnego dozowania

Dawkowanie

W kosmetyce:

• Twarz: 0,05–0,1% (np. toniki ziołowe)
• Ciało i włosy: 0,1–0,3% (np. wcierki, balsamy)
• Punktowo: maks. 0,5% w produktach leczniczych lub aromaterapeutycznych

W aromaterapii:

• Dyfuzja: maks. 1 kropla w mieszance (z innymi olejkami)
• Masaż: maks. 0,3% w oleju bazowym
• Kąpiel: niezalecana z powodu ryzyka wchłaniania przez skórę

W mydłach i świecach:

• Mydła: do 0,2–0,3% (wzmacnia zapach korzenny, retro)
• Świece: 0,5–1% jako nuta akcentująca – dobrze komponuje się z drzewnymi i przyprawowymi nutami