Tlenek cynku

Tlenek cynku (Zinci Oxidum Ph. Eur.) to wysoko oczyszczony, farmakopealny surowiec mineralny o szerokim zastosowaniu w kosmetyce, farmacji i dermatologii. Jest to biały, bezzapachowy proszek, nierozpuszczalny w wodzie, o właściwościach ochronnych, przeciwzapalnych, ściągających i antybakteryjnych. Stosowany zewnętrznie, tworzy fizyczną barierę ochronną na skórze, działa łagodząco, wspiera gojenie i regenerację naskórka. Znajduje zastosowanie w preparatach na trądzik, AZS, pieluszkowe zapalenie skóry, egzemę i łuszczycę.

ZnO wykazuje zdolność absorpcji sebum i ogranicza rozwój bakterii, takich jak Propionibacterium acnes czy Staphylococcus aureus. Dzięki działaniu matującemu i antyseptycznemu jest popularnym składnikiem pudrów, fluidów i kremów dla cery tłustej i problematycznej. Ze względu na właściwości odbijające promieniowanie UVA i UVB pełni funkcję filtra fizycznego (mineralnego) – bez ryzyka fotodegradacji. Jest fotostabilny i nie powoduje reakcji fotouczuleniowych.

Tlenek cynku pełni też biologiczną rolę jako źródło jonów Zn²⁺ – kofaktora wielu enzymów (np. dysmutazy ponadtlenkowej), regulując procesy regeneracyjne, przeciwutleniające i immunologiczne. Nie przenika przez nieuszkodzoną skórę, nie kumuluje się w organizmie, a jego profil toksykologiczny uznawany jest za bardzo bezpieczny.

Typowe stężenie ZnO w kosmetykach wynosi od 5% do 25%, zależnie od przeznaczenia (np. maści, kremy z filtrem, zasypki). Jest kompatybilny z glinkami, emolientami, wyciągami roślinnymi i masłami kosmetycznymi, ale nie powinien być łączony z silnie kwaśnymi składnikami, EDTA czy detergentami anionowymi. Należy unikać inhalacji suchego pyłu, ale stosowany zewnętrznie – jest jednym z najbezpieczniejszych i najlepiej tolerowanych składników mineralnych w kosmetyce.

Właściwości i mechanizmy działania:

1. Właściwości dermatologiczne i kosmetyczne:

• Łagodzące i przeciwzapalne: ZnO hamuje lokalne stany zapalne, redukuje rumień i świąd – szczególnie skuteczny w AZS, egzemach, pokrzywkach, łuszczycy, trądziku i pieluszkowym zapaleniu skóry.

• Ochronne: Tworzy fizyczną barierę ochronną na powierzchni skóry (film okluzyjny), chroniąc ją przed czynnikami drażniącymi i środowiskowymi.

• Antyseptyczne i bakteriostatyczne: Cynk ogranicza namnażanie bakterii, głównie Propionibacterium acnes i Staphylococcus aureus.

• Seboregulujące: absorbuje nadmiar sebum, normalizuje pracę gruczołów łojowych.

• Łagodzące podrażnienia: skuteczny po ukąszeniach owadów, oparzeniach słonecznych i zabiegach dermatologicznych.

2. Filtr mineralny (UV):

• Odbija i rozprasza promieniowanie UVA i UVB – działa jako nieorganiczny filtr fizyczny.

• Zakres ochrony: UVA1, UVA2, UVB.

• Nie ulega degradacji fotochemicznej – fotostabilny i długotrwale skuteczny.

• Bezpieczny dla skóry wrażliwej i dziecięcej.

3. Właściwości gojące:

• Wspiera procesy regeneracji naskórka poprzez stymulację keratynocytów i fibroblastów.

• Wspomaga syntezę białek strukturalnych (m.in. kolagenu) oraz enzymów antyoksydacyjnych (np. dysmutazy ponadtlenkowej – SOD).

Zastosowanie tlenku cynku w kosmetykach i produktach ochronnych

• Maści i kremy ochronne – np. przeciw odparzeniom, do pielęgnacji skóry niemowląt (pieluszkowe zapalenie skóry)

• Kremy przeciwsłoneczne (fizyczne filtry UV) – ochrona UVA i UVB, także dla skóry wrażliwej i dziecięcej

• Kosmetyki matujące i antytrądzikowe – pudry, fluidy, korektory, toniki

• Zasypki i pudry lecznicze – działanie osuszające i ochronne

• Maski oczyszczające i regenerujące – szczególnie dla cery tłustej, mieszanej i problematycznej

• Kosmetyki po zabiegach – kremy łagodzące po peelingach chemicznych, laseroterapii, depilacji

Korzyści ze stosowania:

• Bariera ochronna – tworzy warstwę fizyczną, chroniącą przed czynnikami zewnętrznymi (wiatr, zimno, drażniące substancje)

• Działanie przeciwzapalne i łagodzące – redukuje rumień, świąd i podrażnienia

• Właściwości gojące – wspomaga procesy regeneracji naskórka i gojenia mikrourazów

• Seboregulacja i matowienie skóry – absorbuje nadmiar sebum, zapobiega błyszczeniu

• Ochrona przeciwsłoneczna – mineralny filtr UV, fotostabilny, bezpieczny dla skóry wrażliwej

• Antybakteryjny efekt pomocniczy – wspiera leczenie zmian trądzikowych

Dawkowanie

1. Kremy ochronne i pielęgnacyjne

• Stężenie zalecane: 5–20%

• Funkcja: działanie łagodzące, ściągające, regenerujące, ochronne (film barierowy)

• Zastosowanie: kremy do skóry podrażnionej, trądzikowej, atopowej, produkty dla dzieci

• Przykład: klasyczna maść cynkowa = ok. 10% ZnO w wazelinie lub maśle shea

2. Preparaty z filtrem UV (fotoprotekcja mineralna)

• Stężenie dopuszczone w UE: do 25% (zgodnie z Rozporządzeniem 1223/2009)

• Funkcja: filtr fizyczny – odbijanie i rozpraszanie promieniowania UVA/UVB

• Zalecane zakresy:

  • 5–10%: lekka ochrona (np. do twarzy, codzienna pielęgnacja)

  • 10–20%: umiarkowana ochrona (SPF 20–30)

  • 20–25%: wysoka ochrona (SPF 30–50+)

3. Pudry i zasypki kosmetyczne

• Stężenie: 80–100% (samodzielnie lub z nośnikami, np. talkiem, kaolinem)

• Funkcja: osuszająca, ochronna, redukująca tarcie, łagodząca

• Zastosowanie: pielęgnacja skóry niemowląt, pachwin, pod pachami, stóp

4. Produkty punktowe (np. pasty, zasuszające korektory)

• Stężenie: 20–30%

• Funkcja: silnie wysuszające, antybakteryjne, przeciwzapalne

• Zastosowanie: preparaty punktowe na trądzik, opryszczkę, zmiany zapalne

5. Maski, pasty i okłady kosmetyczne

• Stężenie: 10–30%

• Funkcja: oczyszczająca, matująca, łagodząca, wspomagająca gojenie

• Zastosowanie: maseczki dla cery tłustej, problematycznej, po zabiegach (np. peelingach)

Wskazówki:

• Tlenek cynku należy rozproszyć mechanicznie – nie rozpuszcza się w wodzie ani tłuszczach.

• Zbyt wysokie stężenia (>30%) mogą powodować uczucie suchości lub kredowej tekstury.

• W filtrach UV warto łączyć ZnO z TiO₂ – dla pełniejszego spektrum ochrony.

• Nie wymaga konserwantów – działa samopreserwująco.

• Stosować wyłącznie w kremach/emulsjach, nie w sprayach!

Kompatybilność:

Kompatybilny z:

• Glinkami (kaolin, bentonit)

• Emolientami, masłami roślinnymi

• Filtrami mineralnymi (TiO₂)

• D-pantenolem, alantoiną, wit. E

• Wyciągami roślinnymi o działaniu łagodzącym

Niekompatybilny z:

• Składnikami silnie kwaśnymi (<pH 4) – ryzyko reakcji i destabilizacji

• Chelatorami jonów metali (EDTA, kwas fitowy) – zmniejszenie biodostępności Zn²⁺

• Detergentami anionowymi – mogą ograniczać film ochronny

Toksykologia i bezpieczeństwo:

• Nie przenika przez zdrową barierę naskórkową – działa miejscowo i powierzchniowo.

• Nie jest toksyczny, kancerogenny, nie uczula, nie działa drażniąco – bardzo dobrze tolerowany nawet przez skórę wrażliwą, dziecięcą i atopową.

• Stosowany od dekad w maściach, zasypkach, filtrach UV, produktach dla niemowląt – jego bezpieczeństwo potwierdzono w licznych badaniach dermatologicznych i toksykologicznych.